Hen Gapel Y Drindod, Abertyleri
Cafodd carreg sylfaen capel gwreiddiol y Methodistiaid Calfinaidd yma ei gosod ym 1877 gan Jane Jones, a oedd yn un o drigolion cynharaf Abertyleri ac yn wraig fusnes lwyddiannus. Roedd hi hefyd yn sylfaenydd capel Carmel, lle gosododd y garreg sylfaen. Roedd capel Y Drindod yn darparu gwasanaethau yn Saesneg, a chapel Carmel yn Gymraeg.
Magwyd Jane Hughes (1822-1903) yn ardal y Chwe Chloch. Priododd ag Edward Jones ac ym 1848 hwy oedd y cyntaf i ddod yn is-bostfeistr ac is-bostfeistres Abertyleri. Roedd y swyddfa bost wreiddiol ar blatfform yr orsaf reilffordd. Roedd gan eu mab Samuel Nathan Jones yntau ddawn busnes, ac fe gychwynnodd waith i adeiladu Arcêd Abertyleri. Roedd Jane eisoes yn wraig weddw erbyn yr amser y gosododd gerrig sylfaen capel y Drindod ac fe roddodd £20 yn ddiymdroi i’r gronfa adeiladu. Disgrifiodd y wasg hi fel “menyw garedig a chymwynasgar”.
Daeth y dirwasgiad Cristnogol a ysgubodd trwy Gymru ym 1904 a 1905 â channoedd yn fwy o bobl i gapeli Methodistaidd y dref. Cafodd sefydliad y gweithwyr ei ddefnyddio dros dro ar gyfer addoli, a dechreuodd gwaith ar adeilad mwy ar gyfer capel Y Drindod – yr adeilad a welwn ni heddiw. Fe agorodd y capel ym mis Chwefror 1906 gyda lle i 700 o bobl. Roedd ganddo hefyd festri a chwe ystafell ddosbarth ar gyfer Ysgol Sul. Gallai palisau’r ystafelloedd dosbarth gael eu symud i ffurfio neuadd ar gyfer darlithoedd.
Roedd Eisteddfod Abertyleri’n cael ei chynnal yn flynyddol dan nawddogaeth capel Y Drindod o 1900. Roedd digwyddiad 1910 yn cynnwys gwobrau am berfformiadau cerddorol, adrodd, tynnu lluniau, ysgrifennu traethodau ac araith ar y pwnc: “A ddylai menywod gael pleidleisio?”.
Ym 1902 fe gynhaliodd Cynghrair Gwrth-frechiadau Abertyleri gyfarfod yma ac fe basiodd benderfyniad a oedd yn datgan bod Deddfau Brechiadau’r DU yn afresymol ac yn ormesol. Roedd Senedd Prydain wedi gwneud brechu yn erbyn y frech wen yn orfodol i’r holl fabanod ym 1853 a’r holl blant dan 14 ym 1867. Cyflwynodd ddewis i wrthwynebwyr cydwybodol optio allan ym 1898.
Fe gaeodd y capel ym 1949 a daeth yn ystafell arddangos dodrefn. Dechreuodd gwaith adnewyddu ym mis Ionawr 2024 i droi’r adeilad yn llyfrgell a man ar gyfer gweithgareddau cymunedol, gwaith ac addysg.
Gyda diolch i Graham Bennett, ac i Gyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent
Cod post: NP13 1DH Map
Mwy o hanes capel y Drindod ar wefan Graham Bennett
 |
  |