Harbwr Trefor
Heddiw mae harbwr Trefor yn lle poblogaidd ar gyfer plymio, pysgota a gweithgareddau hamdden eraill – yn wahanol iawn i’r diwydiant trwm y cafodd ei greu ar ei gyfer.
Adeiladwyd y morglawdd tua 1869 i allforio cerrig o chwareli ar lethrau’r Eifl, sy’n codi i’r gorllewin. Yn flaenorol, roedd wagenni rheilffordd o’r chwarel yn rhedeg ar draciau i’r traeth, lle byddai llongau’n cael eu tirio dros dro i’w llwytho.
Adeiladwyd y morglawdd lle’r oedd cildraeth eisoes yn darparu rhywfaint o loches rhag y gwynt gorllewinol. Roedd rhai pysgotwyr yn gweithredu o’r cildraeth, ac roedd bad achub wedi’i leoli yno ddiwedd y 19eg ganrif.
Roedd llongau’n angori wrth ymyl y morglawdd newydd. Byddai cerrig yn cael eu danfon mewn wagenni tipio ochr, y gellid codi eu cyrff ar un ochr i ddadlwytho’r cynnwys. Ymhen amser, ychwanegwyd craen stêm.
Roedd yr harbwr yn rhywbeth o atyniad hamdden hyd yn oed yn ei anterth diwydiannol. Yn 1892, roedd dau fachgen yn chwarae mewn cwch bach yn yr harbwr pan ddaeth hyrddwynt sydyn a’u hysgubo allan i’r môr. Lansiodd pedwar chwarelwr gwch rhwyfo a dechrau mynd ar eu hôl. Lansiwyd y bad achub hefyd, ond erbyn hynny roedd cwch y bechgyn wedi taro'r lan ger Clynnog ac roedd y bechgyn wedi cyrraedd y tir.
Ychwanegwyd glanfa pren, ar ongl sgwâr i'r morglawdd, erbyn 1914 er mwyn hwyluso llwytho. Yn 1926 adeiladwyd hopran goncrit gyda sawl adran, i ddal gwahanol feintiau o gerrig wedi'u malu, ger pen pellaf y morglawdd, fel y gwelir yn y llun trwy garedigrwydd Ardal o Harddwch Naturiol Eithafol Llŷn.
Yn y pen draw, disodlwyd system reilffordd y chwarel a defnyddio llongau arfordirol gan lorïau, cyn i'r chwareli gau ym 1971. Cliriwyd yr hopran a llawer o olion diwydiannol eraill yn y 1980au, pan addaswyd a thirweddwyd harbwr Trefor ar gyfer y nifer cynyddol o ymwelwyr. Cryfhawyd a newidiwyd y glanfa pren ond yn raddol daeth yn anniogel a chafodd ei dymchwel yn 2017.
Gyda diolch i Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd
Cod post: LL54 5LB
 |
  |
 |
  |